Holy

What is systematically ignored, however, is the question of what we should still understand by that sanctity without religion. The sacred is the name for that which inspires awe and determines our actions and actions, and this because we experience it as something greater and / or more important than we live in our subjective judgment and private well-being. We are not saying that this definition is complete, but at least it provides a characterization of the sacred in its psychic reality. The sacred is distinguished from the well-known “values” because the latter are understood as the result of an economic or moral evaluation of a free subject. The human being as subject is in that case the highest appreciative authority. On the other hand, the sacred is experienced as something that appeals to us and calls us to something; we are not the appreciative body here, but can at most respond to the call that in our experience emanates from the sacred self. The sacred animates us, not the other way around; that is the ethological reality of the sacred, whether it is a delusion from an external perspective or not is irrelevant.

Waar men evenwel stelselmatig aan voorbijgaat is de vraag wat we zonder religie nog onder die genoemde heiligheid dienen te verstaan. Het heilige is namelijk de naam voor datgene wat ons ontzag inboezemt en ons doen en laten bepaalt, en wel omdat we het ervaren als iets wat groter en/of belangrijker is dan wijzlef in ons subjectieve oordeel en particuliere welbevinden. We zeggen niet dat deze definitie volledig is, maar ze geeft in ieder geval een karakterisering van het heilige in zijn psychische realiteit. Het heilige onderscheidt zich van de welbekende ‘waarden’, omdat die laatste worden opgevat als het resultaat van een economische of morele waardering van een vrij subject. De mens als subject is in dat geval de hoogste waarderende instantie. Het heilige wordt daarnetegen ervaren al iets wat ons van zich uit aanspreekt en ons tot iets oproept; wij zijn hier niet de waarderende instantie, maar kunnen hooguit gehoor geven aan de oproep die in onze ervaring van het heilige zelf uitgaat. Het heilige bezielt ons, niet omgekeerd; dat is de ethologische realiteit van het heilige, of dat vanuit een uitwendig persepctief een drogbeeld is of niet doet niet ter zake.

Ad Verbrugge